Bab 9 : Kaedah Penyelesaian Masalah

Sains Pemikiran Dan Etika

     Setiap manusia di dalam dunia ini akan menghadapi masalah dalam kehidupan mereka.Sebagai manusia,  kita memang tidak boleh lari dari menghadapi masalah. Masalah merupakan satu lumrah dalam kehidupan manusia. Masalah bertujuan untuk menguji sejauhmana kemampuan seorang manusia itu dalam menghadapi masalah tersebut dan kemampuan mereka untuk menyelesaikan masalah tersebut. Sememangnya masalah boleh diselesaikan dengan menggunakan cara fikiran logik, penyelesaian secara agama, secara perasaan serta secara kreatif. Terdapat beberapa kategori masalah seperti misteri, puzzle, dilema dan peluang. Masalah perlu satu penyelesaian yang agak segera. Sesuatu isu pula perlu ditangani dengan lebih berhati-hati.

     Terdapatnya 4 sifat penyelesaian masalah iaitu motivasi yang kuat, trait yan positif, jati diri, dan membina kemahiran.  Dalam motivasi yang kuat penyelesai masalah bersikap positif dan tidak mudah mengalah dengan semua kesukaran dan melipatgandakan usahanya untuk mencari penyelesaian masalah apabila ianya menjadi rumit. Dalam trait yang positif pula penyelesai masalah akan menunjukkan minat yang menghalang mereka dan akan melibatkan diri secara total untuk mencari penyelesaian dengan menggunakan kecerdikan dan kepintaran mereka. Dalam jati diri, mereka akan mempunyai tahap keyakinan diri yang tinggi dan dapat menguasai situasi yang mungkin timbul. Dalam membina kemahiran, penyelesai masalah perlu dipelajari melalui kursus-kursus dan bengkel-bengkel pengurusan masalah.

  Terdapat model-model yang merupakan penyelesaian masalah secara saintifik dan logik. Sebagainya contohnya model penyelesaian masalah enam langkah( Chang dan Kelly,1993) iaitu memperihalkan enam langkah seperti :

• ·         Kenal pasti masalah
• ·         Analisa punca masalah
• ·         Kenal pasti cara penyelesaian
• ·         Pilih penyelesaian yang terbaik
• ·         Bentuk plan tindakan
• ·         Pelaksanaan dan penilaian

Contoh model penyelesaian masalah lapan langkah (Francis,1990) :

• ·         Tuning in
• ·         Objective setting
• ·         Success measurement
• ·         Information collection
• ·         Decision making
• ·         Planning
• ·         Action
• ·         Review to improve

Model penyelesaian masalah lapan langkah(Francais,1990) iaitu:

  Terdapatnya 6 kategori masalah. Yang pertama adalah misteri. Misteri ialah satu situasi yang menyeleweng daripada keadaan yang biasa berlaku atau yang diharapkan. Seterusnya, tugasan (assignment). Kerja yang ditugaskan untuk dilakukan oleh seseorang dengan jelas memperincikan kriteria-kriteria yang perlu dimasukkan berserta dengan objektif pencapaian ialah tugasan. Yang ketiga pula ialah, kesukaran (difficulties). Ianya berlaku kerana kita tidak tahu menguruskan situasi atau kita rasakan sumber-sumber  ada tidak mencukupi. Seterusnya, peluang. Usaha harus ditumpukan untuk menerbitkan peluang sebab kebanyakan peluang yang ada adalah hasil daripada usaha kita. Yang kelima pula ialah, tidak pasti(puzzles). Ianya bermaksud kita tahu bahawa ada jalan penyelesaian kepada satu masalah namun kita tidak tahu mana jalan penyelesaian yang betul. Akhirnya, dilema. Dilemma adalah situasi di mana amat sukar untuk mencari dan menentukan penyelesaian yang tepat untuk melakukannya. Walaupun terdapatnya maklumat yang mencukupi.

Model penyelesaian masalah secara saintifik dan logic menggunakan lapan langkah, iaitu :

·          Langkah 1 : Mendefinisikan masalah.

·         Langkah 2 : Mengkelaskan masalah.

·         Langkah 3 : Tentukan objektif.

·         Langkah 4 : Tentukan ukuran kejayaan.

·         Langkah 5 : Kutipan data.

·         Langkah 6 : Membuat keputusan.

·         Langkah 7 : Melaksanakan keputusan yang diambil

·         Langkah 8 : Penilaian

   Penyelesaian secara saintifik melibatkan proses empirikal induktif seperti mengadakan hipotesis, mengumpul maklumat, membuat kesimpulan.

Penyelesaian secara kreatif ataupun lateral mempunyai ciri-ciri seperti ia tidak bersifat kritikal, ia tidak bersifat analitikal, ia tidak bersifat vertical atau sehala.

Kaedah Enam Topi Berfikir(Edward de Bono), yang harus dipakai satu lepas satu secara berasingan oleh seseorang. Antara kaedahnya ialah, topi hijau yang melambangkan pemikiran kreatif dan subur dengan berbagai-bagai idea. Keduanya adalah, topi kuning yang melambangkan pemikiran positifdan konstruktif. Yang ketiga ialah, topi putih sebagai lambing pemikiran objektif yang dapat membantu mencari fakta. Yang keempat ialah topi hitam sebagai lambing pemikiran negatif dan kritikal yang bertujuan mencari unsur-unsur keburukan sesuatu idea. Yang kelima pula ialah topi merah yang melambangkan pemikiran emotif yang mengambil kira perasaan dan gerak hati seseorang. Akhirnya, topi biru yang melambangkan langit di atas yang dipakai oleh ketua.

   Seterusnya, terdapat juga Kaedah enam kasut bertindak (Edward de Bono). Pertamanya, kasut formal biru laut iaitu tindakan secara formal, biasa, mudah dan ringkas. Kasut kelabu iaitu tindakan secara penyelidikan, mencari bukti, maklumat dan idea baru. Kasut perang iaitu tindakan secara praktikal, nyata, lasak, tidak formal, fleksibel dan berkesan. Boot oren iaitu tindakan secara cemas, krisis, risiko, segera dan berani. Selipar merah jambu iaitu tindakan secara prihatin, perikemanusiaan, kasih sayang, lemah lembut, mesra dan ikhlas. Kasut tunggangan ungu iaitu tindakan secara kuasa, rasmi, kepimpinan dan bertanggungjawab.

   Masalah juga dapat diselesaikan melalui perasaan seseorang. Terdapat juga penyelesaian melalui perasaan atau emosi. Kaedah pengurusan emosi berdasarkan konsep kecerdasan EQ yang menekankan ciri sahsiah seseorang dalam menghadapi sesuatu situasi tertentu. Malah, EQ merupakan kebolehan untuk mengawas (monitor) diri sendiri dan orang lain dari segi emosi atau perasaan. Bagi Salovey, kecerdasan emosi mengandungi lima domain utama iaitu kebolehan mengetahui emosi sendiri, kebolehan dalam pengurusan emosi, kebolehan meningkatkan motivasi, kebolehan mengenal emosi orang lain dan kebolehan menjalin persaudaraan. Berbeza daripada pendekatan melalui pemikiran tersebut, pendekatan melalui perasaan dalam menyelesaikan masalah sangat bergantung kepada kemahiran seseorang itu mengetahui dan menguruskan emosinya.

   Penyelesaian secara Islam mempunyai dua corak yang popular iaitu pendekatan hukum dan pendekatan sufi. Kedua-duanya ini adalah saling melengkapi kerana bertitik tolak daripada ajaran Islam secara keseluruhannya.

Pendekatan hukum merupakan bentuk pendekatan Islam yang bersifat rasional dan intelektual. Sebenarnya dengan menyebut hukum, maksudnya di sini ialah hukum-hukum qat’I dan ijtihadi.  Semuanya wajib dipatuhi yang terkandung dalam al-Quran dan al-Hadith kecuali kerana sebab darurat, penyakit, gila, pengsan, usia tua, dan cacat mental. Jadi prinsip hukum ini bersifat ubudiyah.Ada pun hukum ijtihadi yang bersifat rasional, ia dapat berubah-ubah menurut perubahan masa dan tempat. Namun ia tidaklah semudah itu untuk diubahsuai tanpa sebarang sandaran syarak yang kuat yang mengharuskannnya. Ciri-ciri syariat Islam adalah seperti Rabbani(ketuhanan), Alamiah(universal),Syumul(menyeluruh), Wasatiyyah(seimbang).

    Pendekatan sufi dianggap bersifat moral dan spiritual. Pendekatan sufi bersifat lembut dan lunak. Penyelesaian masalah menurut pendekatan sufi memerlukan kefahaman tentang tiga perkara pokok, iaitu: hakikat masalah, sebab masalah dan kaedah penyelesaian. Kaedah penyelesaian masalah menurut pendekatan sufi berasaskan proses tazkiyyah an-nafs yang melibatkan dua dimensi iaitu dimensi horizontal dan dimensi vertikal. Mengenai dimensi horizontal, proses tazkiyyat al-nafs atau pembersihan diri melalui dua aspek iaitu pembersihan diri(takhalli) dari sifat-sifat buruk(mazmumah) dan menghias diri(tahaffi) dengan sifat-sifat baik(mahmudah).